Περιφρονώντας το σώμα

[Αναδημοσίευση]

Η Tijana Prodanovic συνομιλεί με τον Στέφανο Ροζάνη, καθηγητή φιλοσοφίας και ψυχοθεραπευτή για το ανθρώπινο σώμα και τη δυνατότητα  (ή μη) της επιβίωσης του στη σύγχρονη κοινωνία.

Μatisse - blue nude IV

Υπάρχει βαθύτερη σοφία στο σώμα σου, παρά στους βαθύτερους συλλογισμούς σου . (Nietzsche: “Ταδε έφη Ζαρατούστρα”)

Ο Nietzsche κάνει μια ανατροπή μιας τραγικής διχοτομίας, η οποία αφορά το ανθρώπινο σώμα και είναι αποτέλεσμα του Διαφωτισμού. Το σώμα μου δεν είναι τίποτε άλλο, κατά τη διαφωτιστική του προοπτική, από το είδωλο το οποίο εγώ ο ίδιος βλέπω μέσα σε ένα καθρέφτη. Λησμονώ το σώμα μου και μιλάω για αυτήν την αντανάκλαση. Λέει ο Merleau-Ponty: είμαι ντε τόσο σχιζοφρενής, ώστε πιστεύω ότι αυτό που εγώ ως αντανάκλαση λέω ότι είναι το σώμα μου, πρέπει όλοι οι άλλοι να βλέπουν το ίδιο πράγμα που βλέπω εγώ. Αυτή είναι η κατάρα του Διαφωτισμού, όπου το σώμα το έχει ανάγει σε ένα εξαντικειμενισμένο πράγμα. Αυτή είναι η έκπτωση του σώματος. Αυτό είναι ένα σώμα καθημαγμένο ή στη πραγματικότητα μη υπάρχον.

Δεν έχω σώμα, είμαι το σώμα μου.

Το σώμα, να χρησιμοποιήσω πάλι την έκφραση του Merleau-Ponty, είναι αυτό που αγγίζει και αγγίσεται, είναι αυτό που βλέπει και βλέπεται. Αυτό το σώμα δεν έχει καμία σχέση με την αντανάκλαση του σώματός μου στον καθρέφτη. Είναι το ίχνος που αφήνει μέσα στον κόσμο υπό την έννοια ότι δεν βρίσκομαι μπροστά στο σώμα μου, ούτε απέναντι στο σώμα μου – είμαι το σώμα μου!  Η διαφορά είναι τεράστια. Προσπαθούμε να βγάλουμε το σώμα, όπως έλεγε ο Emmanuel Levinas, από την ιδιοκτησία. Το σώμα δεν είναι η ιδιοκτησία μου. Δεν είναι κάτι το οποίο κατέχω εγώ. Είμαι! Κατά συνέπεια, όλη η περιφρόνηση, η κατασπατάληση, η απάθεια, η μη ενεργητικότητα του σώματος βρίσκεται μέσα σε αυτήν την πλαστή εικόνα του καθρέφτη. Ο καθρεφτης έχει αφανίσει το σώμα.

Το λογικό σας είναι ένα μεγάλο κομμάτι του σώματός σας. (Nietzsche)

Το σώμα είναι η ίδια η ύπαρξη. Ο άνθρωπος λειτουργεί και είναι εν κόσμω, μόνο και μόνο ως σωματικότητα. Αυτό τώρα που λέμε εμείς ψυχικότητα, συναισθηματικότητα, πνευματικότητα, δεν είναι τίποτα άλλο παρά οργανικά μέρη του σώματος. Δεν πρόκειται για άυλες ουσίες, οι οποίες ίπτανται σε κανένα υπερουράνιο τόπο, τις οποίες ψάχνουμε να τις βρούμε για να “ουσιωθούμε”, όπως έλεγε παλιά η μεταφυσική. Όχι, είναι το ίδιο το σώμα, το οποίο λειτουργεί ως πνευματοποίηση και ως λειτουργικότητα του κόσμου, ως κάτι το οποίο τελικά συγκροτεί τον κόσμο. Λέει ο Nietzsche: αυτό που εμείς προσπαθήσαμε να αποσπάσουμε από το σώμα, δηλαδή τις κύριες συνιστώσες του σώματος, που είναι η ψυχικότητα, η πνευματικότητα, η συναισθηματικότητα, είναι ουσιαστικά η καταδίκη του σώματος… της ψυχής, του πνεύματος, ακόμα και της λειτουργικότητας του ανθρώπινου υποκειμένου μέσα στον κόσμο. Έτσι σήμερα έχουμε ένα σώμα-πράγμα.

By Banksy

Ο αφανισμός του σώματος στη σύγχρονη κοινωνία.

Τα πάντα μπορούν να πουν ψέματα, εκτός του σώματος. Το συναίσθημα παραπλανάται ή περιπλανιέται δεξιά κι αριστερά ανάλογα με τις συνθήκες ή τις παγίδες που του στήνονται μέσα στον κόσμο. Όσο για την ψυχή – έχει καταντήσει μία αϋλότητα, την οποία θα πρέπει να την αναζητήσουμε στους παραδείσους ή τις κολάσεις. Τι έχει συμβεί εδώ; Το σώμα έχει αφανιστεί. Έχει μείνει ορφανό. Κακοποιεί και περιφρονεί τον εαυτό του. Γίνεται έρμαιο μια καταναλωτικής κοινωνίας. Γιατί το σώμα στην καταναλωτική κοινωνία είναι μια προσομοίωση σώματος. Ακόμα και η ερωτική διάθεση του σώματος γίνεται ένα παιχνίδι μέσα στην κοινωνία ομοιωμάτων. Όπου τελικά η συνένωση δύο σωμάτων δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια υπολογιστική σκέψη. Και κάθε τι που πέφτει μέσα στην υπολογιστική σκέψη αφανίζεται, διαλύεται, γίνεται έρμαιο αυτής της σκέψης.

Ο έρωτας στην κοινωνία του ελέγχου.

Ο έρως είναι καθαρή σωματικότητα. Όμως, οι κοινωνίες του ελέγχου μέσα στις οποίες ζούμε τον φοβούνται. Μια επανάσταση, καμία κοινωνία ελέγχου δεν την φοβάται. Για ποιό λόγο;  Γιατί και αν ακόμα πετύχει, θα ξαναγίνει θέσμιση, θα ξαναγίνει το ίδιο και χειρότερο από αυτό που ανέτρεψε. Ένα σώμα στην πλατεία Τιενανμεν μπροστά στα τανκς – αυτό είναι ο σωματικός έρως. Αυτό είναι το ίχνος.  Εκεί πως το αφανίζεις; Πώς μπορείς να εξουδετερώσεις δύο ερωτευμένα παιδιά; Αυτό που όλες αυτές οι κοινωνίες φοβούνται είναι η σωματική εξέγερση. Αυτό όχι μόνο το τρέμουν, αλλά όπως θα έλεγε ο Φουκώ, γι΄αυτό ακριβώς πρέπει να δημιουργήσουν φυλακές και άσυλα. Εκεί ακριβώς βρίσκεται η τραγικότητα του ανθρώπινου υποκειμένου μέσα στις νεωτερικές κοινωνίες. Οι προνεωτερικές κοινωνίες δεν είχαν τέτοια αντίληψη του σώματος.

Η επιβίωση του σώματος.

Εσύ βλέπεις να επιβιώνει; Εγώ δεν το βλέπω. Ουσιαστικά δεν κάνουν τίποτα άλλο οι κοινωνίες από το να διαχωρίζουν το σώμα από τον εαυτό του. Τελικά, καθίσταται ανενεργό, εξαντικειμενισμένο, πράγμα μεταξύ άλλων πραγμάτων, χάνει τη σημασία του. Τι σημαίνει να σε κάνω να μπορείς να επιβιώσεις; Σημαίνει να σε περιορίσω έτσι ώστε να δεχθείς αυτές τις αρχές του περιβάλλοντος στο οποίο ζείς.

Ο  φόβος της ελευθερίας.

Η ελευθερία του σώματος είναι ανεξέλεγκτη. Το σώμα δεν μπορεί να ελεγχθεί από καμία πηγή. Αντίθετα, τις ιδέες σου τις ελέγχω και σε κάνω να εσωτερικεύσεις τις απαγορεύσεις, μετά να τις προβάλλεις ως δική σου ελευθερία. Μέσω αυτού του μηχανισμού της εσωτερίκευσης σε κάνω τελικά να νιώθεις τη σκλαβιά του ως ελευθερία σου. Με το σώμα δεν μπορείς να κάνεις αυτό το πράγμα. Η ελευθερία του σώματος είναι ad infinitum. Στο άπειρο. Εδώ λες, στη σκέψη σου, μη σκέφτεσαι αυτό το πράγμα – είναι ουτοπία. Το σώμα λέει το αντίθετο: αυτό που είναι ουτοπία είναι αυτό που με καθοδηγεί. Έχουμε καταφέρει να έχουμε το σύνδρομο της καρδερίνας, η οποία όταν της ανοίγουμε το πορτάκι του κλουβιού να πάει στο φυσικό της περιβάλλον, βγαίνει, κάνει δυο, τρία πετάγματα και αμέσως γυρίζει πίσω. Γιατί το κλουβί της είναι η ελευθερία της. Αυτό έχουμε καταφέρει εξοντώνοντας, διασχίζοντας και ταπεινώνοντας το σώμα.

Το σώμα και η παρακμή.

Εσύ η ίδια κρύβεις μέσα σου τον τρόμο του σώματός σου. Εσύ η ίδια έχεις εσωτερικοποιήσει τον τρόμο που τα περιβάλλοντα σου ενθηκεύσανε και τελικά, κάθε φορά που το σώμα σου θα προβληθεί στην εμπειρία του κόμου, εσύ τρομάζεις και κάνεις πίσω. Τελικά όλη η νεωτερικότητα ξέσπασε πάνω στο ανθρώπινο σώμα. Γιατί το φοβήθηκε. Οι φυλακές και τα άσυλα δημιουργήθηκαν την ίδια εποχή. Και τώρα βάλε και τις άλλες θεσμοθετήσεις, την παιδεία, το πανεπιστήμιο… όλοι αυτοί είναι χωροφύλακες του σώματος. Ακόμη και η ψυχανάλυση σήμερα είναι ένας υπέροχος χωροφύλακας, ο οποίος βέβαια είναι και πολύ προσοδοφόρος.

Το σώμα δεν έχει νόημα, έχει σημασία;

Άλλο το νόημα και άλλο η σημασία. Το σώμα είναι η κατεξοχήν σημασία του κόσμου. Η γραφή του ανθρώπου είναι σωματική. Αυτό το ξέρουν όλοι οι συγγραφείς που το πονάει το σώμα όταν γράφουν. Το ήξερε και ο Καβαφης όταν έλεγε “θυμήσου, σώμα μου”. Η σημασία έχει χαθεί. Και όταν χαθεί η σημασία, χάνεται και το σώμα. Μη χαθεί το νόημα, το μυαλό! Δόξα το Θεώ, το μυαλό πάει μια χαρά. Έχουμε και  τους κομπιούτερ, οι οποίοι πολλαπλασιάζουν συνέχεια τα νοήματα. Σε κλάσματα δευτερολέπτου μπορεί να παράγονται εκατομμύρια νοημάτων και όπου τα νοήματα πολλαπλασιάζονται, υποχωρούν οι σημασίες. Σημαίνει υποχωρεί το σώμα. Η υπολογιστική σκέψη; “Τελικά η σκέψη έχει γίνει μια διαβολική μηχανή που αναπαράγει τον εαυτό της” (Max Horkheimer). Μέσα σε αυτήν την ξηρασία, μέσα σε αυτήν την υποταγή  που εμείς τα ονομάζουμε όλα αυτά σκέψη, πως να παραμείνει το σώμα; Όλοι λένε έχουν σώμα και προσπαθούν να το καλλωπίσουν στα Body Lines, να το ντύσουν με Gucci και Yves Saint Laurent, αλλά αυτό δεν είναι σώμα.

Το σώμα και το φύλο.

Όταν λέμε σώμα δεν εννοούμε γυναικείο ή αντρικό σώμα. Δες πως αυτό το ίχνος καταργεί το άρρεν και το θήλυ. Πρόκειται γι΄αυτή την εκπληκτική σημασία της ενότητας που είναι το σώμα. Κατά τα άλλα, το σώμα υποβιβάζεται. Το αγόρι θα είναι παίδαρος και το κορίτσι θα είναι γκόμενα. Δεν είναι αθώες αυτές οι εκφράσεις. Η γλώσσα ενσταλάζει όλο αυτό το δηλητήριο. Δεν υπάρχουν αθώες λέξεις. Και όσο η γλώσσα μας φτωχαίνει και εμείς σπουδάζουμε επικοινωνία, τόσο το σώμα μας θα αφανίζεται. Και μένει μια απελπισία.

Από το αφιέρωμα στο κοινωνικό φύλο της περιοδικής έκδοσης

κοντέινερ

 

Μεταφορά από τη Jaquou Utopie

 

Short Link: http://wp.me/pPn6Y-m1